Bella Szwarcman-Czarnota

Pani Bella Szwarcman-Czarnota – znakomita pisarka, tłumaczka i publicystka, absolwentka Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Warszawskiego – jest jedną z najwybitniejszych postaci polskiej kultury.

Zawdzięczamy jej dziesiątki świetnych przekładów z języka francuskiego, jidysz i rosyjskiego. Bella Szwarcman-Czarnota tłumaczy literaturę piękną i wydawnictwa naukowe. Dzięki niej polscy czytelnicy mogli zapoznać się z twórczością wielu żydowskich autorów.

Odnotujmy tylko skromnie:

• wspomnienia Jechiela Rajchmana „Ocalałem z Treblinki”,
• opowiadania Emila Draitsera,
• książkę Menachema Kipnisa „Rabin bez głowy”
• czy Żydowskie bajki z Czerniowców Eliezera Sztejnbarga.

Bella Szwarcman-Czarnota jest ponadto autorką haseł do Encyklopedii PWN z zakresu literatury jidysz, współautorką programów edukacyjnych i uczestniczką debat naukowych dot. problematyki żydowskiej. W kręgu jej szerokich zainteresowań badawczych znalazł się m.in fenomen polsko żydowskiej literatury i skomplikowanej recepcji twórczości Juliana Tuwima. Jej zasługą jest też m.in. wysoka jakość tłumaczeń dzieł, które ukazały w polskiej bibliotece klasyków filozofii.

Bella Szwarcman-Czarnota jest także – a może przede wszystkim –pisarką i felietonistką „Midrasza”. Wydała m.in.:

• oryginalne i bardzo osobiste wprowadzenie do tradycji żydowskiej „Znalazłam wczorajszy dzień”,
• 2 tomy portretów kobiet żydowskich („Mocą przepasały swe biodra” i „Cenniejsze niż perły”),
• komentarze do Tory („Księga kobiet – kobiety Księgi”),
• a także – wspólnie z córką i siostrą – śpiewnik pieśni żydowskich.

Szczególne miejsce w twórczości znakomitej Laureatki zajmuje tematyka kobiet w szeroko pojętym judaizmie.

Autorka wskazuje często na decydujące znaczenie Tory w całym, nie tylko religijnym dziedzictwie Żydów, prezentując jednocześnie kobiecy punkt widzenia, kobiece spojrzenie na teksty biblijne. Jak sama pisze: „odnowa i ożywienie przyszły do wszystkich denominacji judaizmu, nie tylko reformowanych, właśnie za sprawą coraz szerszego udziału kobiet”. O znaczeniu twórczości Laureatki – tak wobec dominującej przez wieki męskiej interpretacji Tory, jak też w kontekście dialogu Chrześcijan i Żydów – pięknie mówią recenzenci wspomnianych już Komentarzy do Tory”.

Michael Schudrich, Naczelny Rabin Polski pisze m.in.: Książka Belli Szwarcman-Czarnoty (…) pozwala nam głębiej zrozumieć Torę oraz odkryć nowe przesłania i nauki w niej zawarte”.

Dla publicysty katolickiego Janusza Poniewierskiego „Księga kobiet” to odpowiedź na wezwanie papieża Franciszka, „byśmy razem, chrześcijanie i Żydzi, czytali teksty Biblii hebrajskiej”. Warto je czytać dla ich piękna i mądrości… „Ich lektura – pisze publicysta – to dla nas, chrześcijan, ogromna szansa na otwarcie oczu, poszerzenie serc i umysłów. Na lepsze (głębsze) zrozumienie ojców i matek naszej wiary: Abrahama i Sary, Izaaka i Rebeki, Jakuba, Lei i Racheli”.

Znamienne jest też to, że księga ta dedykowana została katolickim przyjaciołom, ukazała się w katolickim wydawnictwie i na katolickim portalu Areopag 21. – Rodziła się jako cotygodniowy blog otwarty na dyskusje i komentarze czytelników, co pokazuje jak ważny jest dla pisarki wymiar spotkania i rozmowy.

Bella Szwarcman-Czarnota urodziła się w Uzbekistanie. Ze Związku Radzieckiego, gdzie rodzina przetrwała wojnę, rodzice przywieźli ją do Polski w 1946 roku. Mieszkała najpierw w Świdnicy, a potem na warszawskiej Pradze. Jej rodzice poznali się przed wojną, w słynnym wileńskim seminarium nauczycielskim. Wśród jej przodków byli uczeni w Piśmie, należał do nich także założyciel chasydyzmu Baal Szem Tow. Z rodzinnego domu wyniosła głęboki szacunek dla wiedzy, świadomość znaczenia tradycji, własnych korzeni i siły rodzinnego przekazu. W jednym ze swoich tekstów wspomnieniowych napisała” „(…)pamięć jest błogosławieństwem. Otrzymałam je od kobiet z mojej rodziny i przekazałam dalej mojej córce. W ten sposób realizuje się to, co się w judaizmie nazywa szelszelet haKabala- łańcuch tradycji.”

Dorobek Belli Szwarcman-Czarnoty jest dla nas bezcenny. Wyniesione z domu rodzinnego wartości, imponująca wiedza i erudycja – dociekliwość uczonej i błyskotliwy talent pisarski skutecznie pomagają jej w ukazywaniu niezmierzonego bogactwa kultury żydowskiej. Bella Szwarcman-Czarnota daje nam szansę, by to bogactwo dotarło wreszcie do chrześcijańskich czytelników.

Laureatka opowiada nam o wszystkim, o zwyczajach i potrawach świątecznych, o słynnych rabinach i nowych elementach w starej tradycji – jak pomarańcza na pesachowym stole, która symbolizuje akceptację wszelkich mniejszości w społeczności żydowskiej. Mówi o sprawach najtrudniejszych: Zagładzie i antysemityzmie, ale też o pamięci, która pozwala iść do przodu i o zwykłej, pozornie nieistotnej codzienności.

Z patronem nagrody Księdzem Stanisławem Musiałem łączy ją nie tylko Midrasz, ale i głębokie przekonanie o mocy wypowiedzianego słowa. Słowa, które może być zagrożeniem – przejawem antysemityzmu, słowa którego toksycznej siły nie wolno nam nigdy – w żadnej postaci – bagatelizować. I słowa, które buduje mosty.

Tu w Krakowie jesteśmy jej wdzięczni również za to, że odwiedza nasze miasto. Pamiętamy wykłady i spotkania w Synagodze Kupa, w JCC i na Uniwersytecie Papieskim. Znakomita pisarka bywa w Krakowie od lat, tak jak we wszystkich tych miejscach w Polsce, gdzie ludzie spotykają się by ożywić pamięć tradycji żydowskiej, by rozmawiać, poszerzać horyzonty, ubogacać własny świat i wzajemnie się poznawać.

Dzięki niej Kraków spełnia się w roli miasta literatury UNESCO. Dzięki niej łatwiej nam powracać do tradycji Polski Jagiellońskiej – Polski otwartej – świadomej swojego wielokulturowego dziedzictwa i jego wartości.