Abp Henryk Muszyński

Arcybiskup Henryk Muszyński – dzisiejszy Laureat Nagrody im. ks. Musiała –  jest jednym z najbardziej zasłużonych polskich duchownych rzymskokatolickich ostatnich kilkudziesięciu lat, wybitnym profesorem nauk teologicznych, erudytą i autorytetem w wielu dziedzinach. Bogatym życiorysem Księdza Arcybiskupa, jego ogromną aktywnością naukową i społeczną, zarówno krajową, jak i zagraniczną, można by obdarzyć bez problemu kilka osób. Niezwykle pracowite życie naszego znamienitego Laureata wypełnione jest tak wszechstronną działalnością, że dla porządku pozwolą Państwo, że przypomnę tylko kilka wybranych istotnych faktów:

Arcybiskup Henryk Muszyński święcenia kapłańskie otrzymał w 1957 roku. Studiował nauki biblijne najpierw na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, następnie w Rzymie, Jerozolimie (gdzie uzyskał doktorat z teologii)
i w Heidelbergu. Jest profesorem nadzwyczajnym nauk teologicznych. W 1985 roku otrzymał święcenia biskupie i został biskupem pomocniczym diecezji chełmińskiej, następnie był biskupem diecezjalnym włocławskim. W 1992 roku został mianowany na arcybiskupa metropolitę gnieźnieńskiego. W grudniu 2009 roku papież Benedykt XVI przyznał Arcybiskupowi Muszyńskiemu tytuł Prymasa Polski. W maju 2010 r. Arcybiskup przeszedł na emeryturę.

Dostojny Laureat pełnił wiele ważnych funkcji w gremiach zarówno krajowych, jak i watykańskich. Przewodniczył Komisji ds. Nauki Wiary i był m.in. wiceprzewodniczącym Konferencji Episkopatu Polski. W Watykanie był m.in. sekretarzem specjalnym Synodu Biskupów, członkiem Kongregacji Nauki Wiary i – przez dwadzieścia lat – członkiem Papieskiej Rady ds. Popierania Jedności Chrześcijan.

Arcybiskup Muszyński to także inicjator, promotor i organizator odnowionych Zjazdów Gnieźnieńskich w latach 1997-2012.

To oczywiście tylko niewielki wybór z bogatego życiorysu Laureata. Dziś koncentrujemy się przede wszystkim na ogromnych zasługach Księdza Arcybiskupa dla dialogu i współpracy chrześcijańsko-żydowskiej i polsko-żydowskiej. Arcybiskup Henryk Muszyński jest człowiekiem na wiele sposobów zaangażowanym w kształtowanie przyszłości w duchu wzajemnego poszanowania, pojednania i budowania międzyreligijnej wspólnoty. Trudno oddzielić jego działalność naukową i publicystyczną od nie mniej ważnej roli inicjatora lub promotora rozmaitego typu przedsięwzięć na rzecz dialogu i współpracy.

Arcybiskup Muszyński był pierwszym Przewodniczącym Komisji (najpierw Podkomisji) Episkopatu Polski ds. Dialogu z Judaizmem w latach 1986-1994. Komisja powstała z inspiracji papieża Jana Pawła II i ks. kard. Franciszka Macharskiego. Zadaniem Komisji było służenie Episkopatowi pomocą w szeroko rozumianych sprawach żydowskich, inspirowanie refleksji teologicznej i porozumienia. Arcybiskup nie uchylał się od spraw trudnych.  Na ten okres jego działalności przypadł między innymi głośny spór o obecność sióstr karmelitanek w Oświęcimiu. Wspominając po latach tę sytuację w jednym z wywiadów, Prymas Senior określa ją jako jeden z najbardziej dramatycznych momentów, nie tylko w działalności polsko-żydowskiego gremium, ale także w swoim życiu.

Jednym z wyników działalności Komisji jest ponadto organizowany corocznie 17 stycznia – tj. w wigilię Tygodnia Modlitw o Jedność Chrześcijan – Dzień Judaizmu, w tym roku obchodzony już po raz dwudziesty drugi.

To w znacznej części dzięki Pierwszemu Przewodniczącemu tej Komisji    dialog chrześcijańsko-żydowski powstał, rozwinął się i trwa. Pamiętajmy jednocześnie, że sekretarzem tej Komisji był właśnie ksiądz Stanisław Musiał – patron przyznawanej dziś nagrody.

Arcybiskup Muszyński inicjował i promował wykłady oraz badania z dziedziny judaizmu na polskich uczelniach katolickich. W 1994 r. na Akademii Teologii Katolickiej powstał Instytut Dialogu Katolicko-Judaistycznego. Z inspiracji Arcybiskupa rozpoczął również działalność Zakład Kultury Judaizmu Europejskiego w Kolegium Europejskim w Gnieźnie. Znakomity Laureat był także członkiem Komitetu Budowy Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.

Arcybiskup Muszyński jest autorem licznych prac naukowych: książek, artykułów w czasopismach polskich i zagranicznych. Bibliografia, której rzecz jasna nie zdążymy dziś tu przywołać, jest naprawdę imponująca.

Gdy spoglądamy na wielostronną działalność Prymasa Seniora, pojęciem kluczowym, nieustannie powracającym w różnych kontekstach,  wydaje się właśnie słowo „dialog”. Na pytanie w jednym z wywiadów (dla Miesięcznika „Znak”):

Dlaczego dialog z Żydami ma dla chrześcijanina znaczenie szczególne?

Arcybiskup odpowiada:

(…) bo przez wieki ze sobą walczyliśmy, znaliśmy jedynie naszą inność, odmienność, przez co i po jednej, i po drugiej stronie nagromadziło się ogromnie wiele uprzedzeń, które nie zostały jeszcze przezwyciężone. Bogu dzięki, po wielowiekowej konfrontacji pielęgnujemy dziś postawę dialogu.

Umiejętność prowadzenia dialogu i otwartość na argumenty drugiej strony sprawiły, że był coraz częściej zapraszany jako ekspert czy mediator do różnego rodzaju przedsięwzięć. Ważną częścią aktywności Arcybiskupa Muszyńskiego była praca na rzecz pojednania polsko-niemieckiego. Współprzewodniczył m.in. grupie kontaktowej Episkopatów Polski i Niemiec. Aktywność ta została nie tylko dostrzeżona, ale również wysoko oceniona. Za swą działalność otrzymał między innymi niezwykle cenny – co sam Arcybiskup przyznawał w wywiadach – tytuł doktora honoris causa teologii Wydziału Teologii Katolickiej Uniwersytetu Reńskiego w Bonn. Wiele jego działań miało charakter pionierski. Warto przypomnieć, że jako pierwszy polski biskup został zaproszony na nabożeństwo w świątyni żydowskiej. Odbyło się ono w kwietniu 1993 r. w Synagodze Małżonków Nożyków w Warszawie.

Dialog polsko-żydowski przeżywa dzisiaj kolejny głęboki kryzys. Konflikt polsko-izraelski, który mamy okazję śledzić w ostatnich tygodniach, budzi uzasadniony niepokój. Trudno powiedzieć, ile jest w nim politycznej arogancji obu stron, cynizmu czy zwykłej niewiedzy. Na pewno powinna to być jednak dla nas  wszystkich kolejna lekcja odpowiedzialności za słowo. Taką lekcją o  znaczeniu nie do przecenienia jest właśnie – ustanowiona przez Klub Chrześcijan i Żydów „Przymierze” – Nagroda im. ks. Musiała. Możemy dziś obserwować – być może niestety z uzasadnionym niepokojem – czy dobre ziarno dialogu i zrozumienia zasiane zostało dość głęboko, by pokonać uprzedzenia i lęki…

Na koniec pozwolą Państwo, że raz jeszcze zacytuję naszego dzisiejszego Laureata, tym razem w bardziej uniwersalnym przesłaniu (fragment książki „Posługa Słowu w prymasowskim Gnieźnie” z 2018 roku):

Europa (…) wymaga współpracy i współodpowiedzialności, a nie ma współpracy bez dialogu, ten zaś wymaga zaufania. Zaufanie zdobywa się tylko przez gotowość zrozumienia drugiego człowieka, poprzez dialog. Brak „postawy przebaczenia” może zniszczyć bardzo dużo, a odbudowanie będzie niezwykle trudne, a może wręcz niemożliwe.

Całym swoim życiem Arcybiskup Muszyński udowadnia, że jest człowiekiem dialogu. Dialogu, którego podstawą jest właśnie wzajemne zaufanie. Więcej takiego mądrego dialogu i więcej wzajemnego zaufania możemy sobie chyba wszyscy życzyć na co dzień.

Dziś, składając Arcybiskupowi Henrykowi Muszyńskiemu wyrazy najwyższego uznania, życzmy mu dużo zdrowia i siły, tak wielkiej jak przed laty, gdy Ksiądz Arcybiskup i jemu podobni przystępowali do trudnej, ale jakże potrzebnej  pracy na rzecz dialogu i pojednania.